زندگینامه ابوالحسین بن کشکریه، طبیب قرن چهارم هجری

(مروری بر زندگی و آثار اطبای جهان اسلام)

ابوالحسین بن کشکریه، طبیب قرن چهارم هجری قمری است. تاریخ ولادت و درگذشت او مشخص نیست. از زندگی او نیز آگاهی بسیار کمی در دست است. از شاگردان ممتاز سنان بن ثابت بن قره بود و در زمان سیف الدوله (متوفی 356 ق/ 967م) طبابت می کرد (نجم آبادی، ج2، ص 672- 673). نام کامل او به درستی معلوم نیست، برخی نام او را ابوالحسن نیز آورده اند. بعضی نیز او را ابن کشکرایا نامیده اند. همچنین ممکن است که وی همان یعقوب کشکرانی باشد که کتاب آموزشی و بی عنوان او به دست ما رسیده است.

وی از پزشکان نامی سده ی چهارم در بغداد بود و در زمان سیف الدوله حمدان در موصل و میافارقین، محل حکومت آل حمدان، به طبابت اشتغال داشت . آورده اند که امیر سیف الدوله در میدان نبرد ضربتی بر کمرش رسید و بدان علت به بیماری گوارشی دچار شد و اطبا از معالجت وی عاجز ماندند. به توصیه ی معتمدان امیر، ابوالحسین را از موصل فرا خواندند. وی برای امیر، حبّی ساخت که بخش بیشتر آن فرفیون بود. فرفیون دارویی است که برای گزیدگی جانوران و سگ وحشی نافع است و از آن ماده ای به دست می آید که قلیاب گویند و در صابون سازی معمول بوده است. به سبب این معالجه، امیر از آن درد نجات یافت و پس از آن، طبیب مخصوص امیر شد.

آن گاه که عضدالدوله دیلمی بیمارستان عضدی را در بغداد ساخت، ابوالحسین نیز در شمار پزشکان بیمارستان بغداد درآمد.

ابوالحسین بن کشکریه طبیبی پرحرف بود و تمایل داشت که اطبا را خجل و شرمنده کند؛ بدین علت با آنان به مباحثه و مجادله می پرداخت و آن قدر سوال می کرد تا آنان را خجل سازد. ابوالحسین برادری داشت که راهب (کشیش) بود و در 370 ق درگذشت.

ابوالحسین ماده تنقیه ای درست کرده بود که به نامش معروف شد و از ساقه بعضی گیاهان و مواد تند و گرم ساخته شده بود.

از ابوالحسین خان آثار محدودی به جا مانده است که بدین قرارند:
1. کنّاسی معروف به حاوی؛
2. کناشی دیگر که ظاهراً به نام امیر سیف الدوله نوشته شده است؛
3. کتابی در معرفت نبض. ابن ابی اصیبعه کناش دیگری هم به وی نسبت داده است که اکنون در دست نیست (نجم آبادی، همان جا).

تنظیم: تبیان
منابع: فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، دکتر علی اکبر ولایتی
الگود، سیریل، تاریخ پزشکی ایران، ترجمه محسن جاویدان، تهران، 1352 ش.
سزگین، فؤاد، تاریخ نگارش های عربی، به اهتمام خانه کتاب، تهران، ج3، 1380 ش.
نجم آبادی، محمود، تاریخ طب در ایران پس از اسلام، تهران، ج2، 1366 ش.